Yanvarın 20-si Azərbaycan milli dövlətinin, onun ərazi bütövlüyünün bərpası, 190 illik müstəmləkə zülmündən xilas olmaq uğrunda mübarizənin rəmzi, yüksək zirvəsidir.
Bu tarix cəmiyyətə şəhidlik sözünü yeni çalarda təqdim etdi. Düzdür, yanvar hadisələrindən əvvəl də Qarabağda sovet-erməni hərbçiləri ilə döyüşlərdə azərbaycanlılar şəhid olurdular. Ancaq 1990-cı ilin ilk ayı bu sözü Azərbaycan vətəndaşları üçün mahiyyətini daha da aydınlatdı, müqəddəsləşdirdi. Sovet İttifaqında allahsızlığın təbliğ edildiyi və hakim olduğu mühitdə böyüyən, təhsil alan, yaşayan insanlar üçün şəhidlik daha çox dini mahiyyət daşıyırdı. Azərbaycan cəmiyyəti milli azadlıq mübarizəsinədək Kərbəla şəhidləri haqqında məlumatlı idi.
Vətən, torpaq, azadlıq uğrunda mübarizə bu cəmiyyət üçün fərqli təbliğ olunduğundan şəhidliyin yükü, ucalığı da uzaq salınmışdı.
Yanvar hadisələri şəhidliyi və şəhidləri Azərbaycan cəmiyyəti üçün daha əziz etdi.
Yanvar hadisəsi Qara Yanvar, Yanvar faciəsi kimi də adlanıb. Ancaq bu, Azərbaycanın milli azadlıq uğrunda mübarizəsinin qarşısını Moskvanın silahlı dəstələri, tankları vasitəsilə almaq cəhdinin nəticəsi idi. Mixail Qorbaçov başda olmaqla Sovet İttifaqı rəhbərliyində təmsil olunan müdafiə naziri Dmitri Yazov, daxili işlər naziri Vadim Bakatin, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsinin sədri Vladimir Kryuçkov, Yevgeni Primakov və başqaları məsuliyyət daşıyırdılar.
Yanvarın 20-nə keçən gecə 131 insan öldürülmüş, 744 adam ağır xəsarət almış; dörd nəfər itkin düşmüş; 400 nəfər isə həbs edilmişdi. Azərbaycanda fövqəladə vəziyyət elan ediləndən sonra isə 21 nəfər qətlə yetirilmişdi. Sovet hərbçiləri bu rejim tətbiq edilməmiş Neftçala və Lənkəranda 25-26 nəfər öldürmüşdülər.
Azərbaycan milli azadlıq mübarizəsi tamamilə dinc milli azadlıq hərəkatı idi. O, tarixdə Mahatma Qandinin Hindistanda Böyük Britaniya müstəmləkəsinə qarşı mübarizəsi ilə oxşardır. Çünki bu, mövcud reallığa və pisliklərə qarşı şiddət, zor tətbiq etməyən hərəkat olub.
Azərbaycan milli azadlıq hərəkatı da dinc yolla mübarizə aparırdı. “The Guardian” qəzeti 1990-cı il yanvarın 22-si tarixli sayında bu mübarizə üsuluna xüsusi diqqət edib: “Ordunun şəhərə hücumu zamanı günahsız insanların vəhşicəsinə güllələnməsi, tankların adamları öz tırtılları altında əzib keçməsi, qışın soyuq, şaxtalı gecəsində tonqallar ətrafında qızınan dinc azərbaycanlıların üzərinə hücuma keçərək meyitlərini tanınmaz hala salması bütün dünya ictimaiyyəti tərəfindən nifrət və qəzəblə qarşılanıb pislənməlidir”.
Bu hərəkatın güclənməsində Azərbaycan ərazilərinin sovet-erməni hərbçiləri tərəfindən işğal olunması, qərbi azərbaycanlıların tarixi yurdlarından qovulması da təkan vermişdi.
Yanvarın 20-də Moskva Azərbaycana qarşı uzun illərdir içində bəslədiyi kini, nifrəti tətbiq etdi. O, Macarıstanda, Çexoslovakiyada, Əfqanıstanda və dünyanın bir sıra ölkələrində törətdiyi cinayətləri Bakıda da həyata keçirdi.
Sovet hərb maşınının Bakıda və başqa rayonlarda törətdiyi qırğınlardan sonra bu dövlətin beynəlxalq aləmdə nüfuzuna çox ciddi zərbə dəydi. Həmin hadisədən sonra SSRİ-nin süqutu prosesi sürətləndi. Böyük Britaniyada çıxan “The Times” qəzeti 1990-cı il yanvarın 29-u tarixli sayında hadisələrə belə qiymət vermişdi: “Azərbaycandakı hərbi əməliyyatdan 10 gün sonra sovet rəhbərliyi arasında ciddi ixtilafın olduğu üzə çıxdı. Bu isə sovet quruluşunun təməl sütunlarının silkələnməsi deməkdir”.
SSRİ dağılsa da, onun Azərbaycana vurduğu zərbələr hələ də qalır. Onlardan birinin ağır nəticəsi Azərbaycan Ordusu, Prezident İlham Əliyev və cəmiyyətinin birliyi, dost dövlətlərin dəstəyi ilə aradan qaldırılıb. Yanvar hadisələrindən 30 il sonra Ermənistanın və havadarlarının işğal etdiyi torpaqların bir hissəsi işğaldan azad edildi. 2023-cü ilin sentyabrında isə yanvar hadisələrinin də uğrunda mübarizə apardığı “Qarabağ bizimdir, bizim olacaq!” şüarı həyata keçdi. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyi bərpa olundu.
Azərbaycana, onun vətəndaşlarına qarşı çoxsaylı cinayətlər törədənlər, bu əməlləri təşkil edənlər hazırda həbsdədirlər. Prezident İlham Əliyev 2024-cü il yanvarın 10-da yerli televiziya kanallarına müsahibəsində bu barədə deyib: “Bizə qarşı qanlı müharibə aparan, vandallıq törədən, Xocalı soyqırımını törədən, torpaqlarımızı, şəhərlərimizi, kəndlərimizi yerlə bir edən canilər bu gün həbs olunub, saxlanılıblar və ədalət qarşısında cavab verəcəklər”.
Bu həm də 20 Yanvar şəhidlərinin qanının alınmasıdır. Azərbaycan əsgəri şəhidlərin nahaq axıdılmış qanlarını yerdə qoymadı. Onların uğrunda mübarizə apardığı amallar reallaşdı. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdi, SSRİ-nin tərkibindən çıxanda malik olduğu torpaqları azad olundu. Şəhidlər həm də Azərbaycana hədəfləri göstəriblər. Bu, Bütöv Vətəndir. Azərbaycanın bütövlüyü uğrunda mübarizə davam edir. Bu gün 34 ildən sonra ilk dəfə şəhidlərin alnıaçıq, üzüağ yad edildiyi, ruhuna dərin hörmətlə “Şəhidliyiniz mübarək!” ifadəsinin utanmadan deyildiyi gündür.
“Report” İnformasiya Agentliyi