Vətəndaşların Ədliyyə orqanlarına əlçatanlığının təmin olunması, əhalinin ədliyyə fəaliyyəti barədə mütəmadi məlumatlandırılması məqsədilə həm vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrinin, həm də kütləvi informasiya vasitələrinin, eləcə də Ədliyyə Nazirliyinin rəsmi saytlarının və sosial şəbəkələrdə səhifələrinin imkanlarından geniş istifadə olunması işi, Ədliyyə Nazirliyinə aid olan əməliyyatların elektron sistem vasitəsilə əhaliyə ötürülməsi  prosesi  ölkəmizdə bu gün  geniş şəkildə təbliğ olunur. Hazırda ölkəmizdə  ədliyyə sahəsində elektron xidmətlərin tətbiqinə xüsusi diqqət göstərilir. 

Beynəlxalq təcrübəyə əsaslanaraq respublikamızda artıq təməli qoyulmuş elektron müraciət  insanların problemini yerindəcə həll etməyə, dövlət qurumlarında göstərilən xidmətlərin şəffaflaşdırılmasına xidmət edir. Son illər qeydiyyat şöbələrinin  fəaliyyətinin daha da təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar həyata keçirilən tədbirlər bu sahədə göstərilən elektron xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsində uğurlu nəticələrə səbəb olmuşdur . Bu uğurların sabitliyini və dinamik inkişafını təmin etmək üçün zəruri tədbirlərin hələ də etdiriləcəyinə əminik.   

Son illər ölkədə baş verən mütərəqqi sosial-iqtisadi dəyişikliklər, əhalinin rifahının günbəgün yüksəlməsi demoqrafik inkişafa, nikah və doğumun sayının artmasına da müsbət təsir göstərmişdir. Bu gün nikaha daxil olmaq üçün ərizəni və doğumun qeydiyyatı ilə bağlı zəruri sənədləri qeydiyyat orqanına elektron qaydada göndərmək, həmçinin bu xidmətlər vasitəsilə nikah gününü müəyyən etmək artıq reallığa çevrilmişdir.

Nigah ailəni yaradan əsas təməl vasitədir. Bu ailə təməlin möhkəm qoyulması üçün ən vacib amildir. Nigaha daxil olduqdan sonra bu əsasın qorunması üçün insan fiziki və mənəvi cəhətdən evliliyə hazır olmalıdır. Nigaha daxil olmaq istəyən şəxs tam öz qərarlarını vermək qabiliyyətində olmalıdır. Əgər bu belə deyilsə, müəyyən problemlər yaranacaq ki, bu evliliyə, ailəyə, şəxsə psixoloji cəhətdən təsir edəcək. Hər gün respublikamızda neçə-neçə gənc nigah bağlayır, neçə ailənin təməl daşı qoyulur. Hər dəfə nigahı qeyd edən təşkilatın nümayəndəsi- vətəndaş aktlarının dövlət qeydiyyatı orqanının müdiri gənc ər-arvadı belə xoş sözlərlə təbrik edir, onlara ailə xoşbəxtliyi arzulayır. 

Ölkəmizdə nigahın bağlanması, ərlə arvad arasında, valideynlərlə uşaqlar arasında münasibətlər, övladlığa götürmə, atalığın müəyyən edilməsi, alimentin tutulması, qəyyumluq və himayəçilik, nigahın pozulması, nigahın vəndaşlıq aktlarının dövlət qeydiyyatına alınması respublikamızın Qanunvericiliyi ilə tənzim edilir. Bu gün nikaha daxil olmaq üçün ərizəni və doğumun qeydiyyatı ilə bağlı zəruri sənədləri qeydiyyat orqanına elektron qaydada göndərmək, həmçinin bu xidmətlər vasitəsilə nikah gününü müəyyən etmək artıq reallığa çevrilmişdir. Bu sahədə təbliğat işləri də sürətlə davam etdirilir.   

Nigah müqaviləsi nigaha daxil olan şəxslər arasında bağlanan, nigah dövründə və ya nigah pozulduqda ər-arvadın əmlak hüquqlarını və vəzifələrini müəyyən edən sazişdir. Nigah müqaviləsi yazılı formada bağlanır və notariat qaydasında təsdiq olunur. Nigah müqaviləsində tərəflərin bir-birini qarşılıqlı saxlaması, bir-birinin gəlirlərində iştirak üsulları,  hər birinin ailə xərclərində iştirak qaydası ilə bağlı hüquq və vəzifələri, nigah pozulduqda hər birinə düşəcək əmlakı müəyyənləşdirmək hüququ müəyyənləşdirilir.

Ədliyyə nazirliyinə elektron müraciət üçün www.exidmet.justice.gov.az  elektron portalı fəaliyyət göstərir.  Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən təqfim olunan –xidmətlərin siyahısından “Ədliyyə nazirliyinə elektron müraciət” xidməti seçilir.  

Vətəndaşlıq vəziyyəti aktının dövlət qeydiyyatı üçün müraciətin və sənədlərin  elektron qaydada qəbulu da  mümkündür. 

1. doğum qeydiyyatı üçün elektron müraciət.
2. nigahın qeydiyyatı üçün elektron müraciət.
3. soyadın, adın və ata adının dəyişdirilməsi üçün elektron müraciət 
4. övladlığa götürmək üçün elektron müraciət
5. atalığı müəyyən etmək üçün elektron müraciət
6. ölüm haqqında aktın alınması üçün elektron müraciət
7. nigahın pozulması üçün elektron müraciət 

Beləliklə, insanların hər hansı minimal məlumat əldə etmək və ya sadə bir əməliyyat aparmaq üçün bilavasitə dövlət orqanlarına gəlmələrinə və əlavə vaxt itkisinə ehtiyac qalmır. Hər şeydən önəmlisi isə bu cür xidmətlərdən real istifadənin təmin olunmasıdır. 

 Hər bir uşağın doğumunun Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq qeydiyyata alınması və vətəndaşlıq əldə etməsi demoqrafiya sahəsində həyata keçirilən siyasətin əsas vəzifələrindən biridir.

Bu gün nikaha daxil olmaq üçün ərizəni və doğumun qeydiyyatı ilə bağlı zəruri sənədləri qeydiyyat orqanına elektron qaydada göndərmək, həmçinin bu xidmətlər vasitəsilə nikah gününü müəyyən etmək artıq reallığa çevrilmişdir.

Uşağın doğumunun qeydə alınması zərurəti Uşaq hüquqları haqqında Konvensiyada və «Uşaq hüquqları haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununda da nəzərdə tutulmuşdur.

Qanunvericilikdə uşağın hüquqları onun mənşəyinin təsdiq olunmasına əsaslanır və bu təsdiq uşağın doğum haqqında şəhadətnaməsində öz əksini tapır.

Uşaqların doğumunun qeydə alınması öhdəliyi ilk növbədə valideynlərin üzərinə düşür. Həmin faktın qeydə alınması valideynlərin hər ikisinin və ya onlardan birinin müraciətinə əsasən həyata keçirilə bilər. Lakin akt qeydləri və doğum haqqında şəhadətnamələr tərtib edilərkən hər hansı bir səhvə yol verilməsi ehtimalının aradan qaldırılması məqsədi ilə doğumun qeydə alınmasında hər iki valideynin iştirakı daha məqsədəuyğundur.

Azərbaycan Respublikası Ailə Məcəlləsinin 166-cı maddəsinə uyğun olaraq doğumun qeydiyyatı uşaqların doğulduğu yerdə və ya valideynlərin, yaxud onlardan birinin yaşadığı yerdə aparılır. Qeyd edilməlidir ki, qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş hallarda valideynlərin qeydiyyat orqanına müraciət etməsi mümkün olmadıqda məlumat qohumlar, qonşular, uşağın doğulduğu tibb müəssisəsinin müdiriyyəti və başqa şəxslər tərəfindən verilə bilər.

Bu məlumatlar uşağın doğulduğu gündən ən geci 1 ay ərzində, uşaq ölü doğulduqda isə ən geci doğum vaxtından ötən 3 gün müddətində verilməlidir Uşaqların doğumunun qeydə alınması sahəsində mövcud olan beynəlxalq təcrübə göstərir ki, əksər inkişaf etmiş Avropa ölkələrinin qanunvericiliyi doğumun 1 aydan gec olmayaraq qeydə alınmasını nəzərdə tutur.

Lakin doğumun qeydə alınmasında əsas problemlərdən biri valideynlərin, qohumların və ya digər maraqlı şəxslərin qeydiyyat orqanına vaxtında müraciət etməməsidir. Bu da ölkədə həyata keçirilən demoqrafiya siyasəti üçün vacib olan statistik məlumatların təhrif olunması və uşaqların hüquqlarının pozuması ilə nəticələnir.

Doğulmuş uşaqlar barədə məlumatların dəqiqliyini təmin etmək məqsədi ilə 20.04.2010-cu il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Ailə Məcəlləsinə və Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinə dəyişikliklər və əlavələr edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir.

Həmin Qanuna əsasən doğum haqqında məlumatların dərhal Səhiyyə Nazirliyinə ötürülməməsinə və ya düzgün olmayan məlumatın ötürülməsinə görə tibb müəssisəsi, həmin məlumatların məlumat informasiya sistemi vasitəsilə Ədliyyə Nazirliyinin informasiya sisteminə ötürülməməsinə və ya düzgün olmayan məlumatların ötürülməsinə görə Səhiyyə Nazirliyi, habelə üzürlü səbəblər olmadan doğumun qeydə alınması üçün 1 ay müddətində müraciət olunmamasına görə uşağın valideynləri qanunvericiliklə müəyyən edlmiş qaydada məsuliyyət daşıyırlar.

Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin rayon (şəhər) qeydiyyat şöbələri öz səlahiyyətləri daxilində doğumun, nikahın bağlanmasının, nikahın pozulmasının, övladlığa götürmənin, atalığın müəyyən edilməsinin, adın, ata adının və soyadının dəyişdirilməsinin, ölümün qeydiyyatını aparır, vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının qeydiyyatını dəyişir, tamamlayır, düzəldir və ləğv edir, itmiş qeydləri bərpa edir, akt kitablarını saxlayır və təkrar şəhadətnamələr verirlər. Azərbaycan Respublikasının ərazisində hal-hazırda 99 rayon (şəhər) və “ASAN xidmət” mərkəzlərində fəaliyyət göstərən qeydiyyat şöbələri fəaliyyət göstərir.Doğumun qeydiyyatı ilə bağlı dövlətin funksiyası rayon (şəhər) və “ASAN xidmət” mərkəzlərində fəaliyyət göstərən qeydiyyat şöbələri, konsulluqlar və rayon (şəhər) icra hakimiyyətinin nümayəndəlikləri tərəfindən vətəndaşların və ya buna səlahiyyəti olan orqanların müraciəti əsasında həyata keçirilir.

Bu funksiya özündə bir neçə proseduru ehtiva edir. İlkin prosedur sənədlərin qəbul edilməsindən ibarətdir. Tələb olunan sənədlərin qəbul edilməsi şəxslərin müraciətlərinə əsaslanır.

Qeydiyyat orqanının növbəti funksiyası doğumun qanunvericiliklə müəyyən edilmiş vaxtda qeydə alınmasının təmin etmək məqsədi ilə bu barədə ananın yaşadığı yer üzrə bildirişin göndərilməsindən ibarətdir.

«Vətəndaşlıq vəziyyəti aktlarının dövlət qeydiyyatı Qaydası»na uyğun olaraq doğumun dövlət qeydiyyatına alınması üçün valideynlərin şəxsiyyətini təsdiq edən sənədlər, onların nikah haqqında şəhadətnaməsi, uşağın doğum faktını, vaxtını və yerini təsdiq edən tibb müəssisəsindən sənəd, uşaq tibb müəssisəsindən kənarda doğulduqda, doğuma kömək göstərmiş və ya doğuşdan sonra valideynlərin müraciət etdiyi həkimin verdiyi sənəd qeydiyyat orqanına təqdim olunmalıdır.

Valideynlərdən biri, yaxud hər ikisi əcnəbi və ya vətəndaşlığı olmayan şəxs olduqda qeyd olunan sənədlərlə yanaşı onların Azərbaycan Respublikasında yaşayış yeri üzrə qeydiyyatda olması barədə sənəd də təqdim edilir.

Elektron informasiya sistemi işimizin daha dan asan və mükəmməl olması  üçün bizə böyük yardımçıdır. Bu sahəyə önəm və diqqət verən dövlət başçısı cənab İlham Əliyev  “Elektron xidmətlərin tətbiqinin genişləndirilməsi haqqında”  23 sentyabr № 1160 müvafiq olaraq sərəncam imzalamışdır.   Sərəncama əsasən, elektron xidmətlərdən  istifadə etməklə dövlət qurumları tərəfindən Azərbaycan Respublikasının ərazisində yaşayan bütün vətəndaşlara, hüquqi və fiziki şəxslərə informasiya və elektron xidmətlərin göstərilməsi sadələşdirilir. Yaradılan  imkanların əsas məqsədi sosial xidmət təminatında dövlət qulluqçuları və vətəndaşlar arasında olan “məsafəni” azaltmaq, həmçinin, bu münasibətləri sadələşdirmək və şəffaflaşdırmaqdır. Dövlət orqanları tərəfindən elektron xidmətlərin geniş tətbiqi, onların sayının və keyfiyyətin artırılması, vətəndaşların xidmətlərdən məmnunluğunun yüksəldilməsi bu məqsədə çatmağın vasitələridir. 

İdarəetmə sahəsində qabaqcıl innovasiyaların və yeni texnologiyaların tətbiqi, eləcə də vətəndaşlara göstərilən xidmətin keyfiyyətinin yüksəldilməsi üzrə görülən işlər çərçivəsində ölkə Prezidentinin "Dövlət orqanlarının elektron xidmətlər göstərməsinin təşkili sahəsində bəzi tədbirlər haqqında" 23 may 2011-ci il tarixli Fərmanının qəbul olunması elektron xidmətə keçidin sürətləndirilməsində, bu sahədə aparılan islahatların davamlılığının təmin edilməsində xüsusi rol oynamışdır.

Ölkə Prezidenti tərəfindən 2012-ci il 4 sentyabr tarixli Fərmanla "İdarələrarası elektron sənəd dövriyyəsi sistemi haqqında Əsasnamə" təsdiq edilmiş, yeni sistemə keçidin konkret müddətləri və onun dövlət orqanlarında tətbiqi dairəsi müəyyən olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin “Elektron hökumətin inkişafı və rəqəmsal hökumətə keçidlə bağlı tədbirlər haqqında” 2018-ci il 14 mart tarixli Fərmanı ilə dövlət xidmətlərinin həyata keçirilməsində informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi prioritet kimi müəyyənləşdirilib. Fərmana əsasən Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin tabeliyində yaradılmış "Elektron Hökumətin İnkişafı Mərkəzi" publik hüquqi şəxsi bu sahədə görülən işlərin əlaqələndiricisi olaraq “Elektron Hökumət”in formalaşması üzrə digər dövlət orqanları ilə sıx fəaliyyət göstərir və müvafiq infrastrukturun yaradılması üzrə fəaliyyət həyata keçirir.

Sevindirivci haldır ki, bu gün ölkəmizdə Vətəndaşların elektron müraciətlərinə baxılması ilə əlaqədar qanunvericiliyin tələblərinə ciddi əməl olunur.  Onların haqlı tələblərinin yerinə yetirilməsinə diqqət gücləndirilir.  O cümlədən şəhid ailələrinin, qazilərin və xüsusi qayğıya ehtyacı olan digər şəxslərin  müraciətlərinə də xüsusi həssaslıqla yanaşılır.  Qeyd olunan məsələlərin həlli barədə onlara lazımi izahat və düzgün istiqamət verilir.  

 Ədliyyə Nazirliyinin internet saytında (www.justice.gov.az) elektron xidmət bölməsi qurulmuş, ədliyyə orqanlarının iş rejimi, dislokasiyası, əlaqə vasitələri, göstərilən hüquqi xidmətlərin aparılması qaydası, tələb olunan sənədlər və rüsumların məbləği, eləcə də məhkəmə qərarlarının icrası barədə vətəndaşların ətraflı məlumat əldə etmələrinə, elektron qaydada qəbula yazılmalarına imkan yaradılmışdır. 

 Sevindirici, qürurverici  haldır ki, bu gün ölkəmizdə Vətəndaşların elektron müraciətlərinə baxılması ilə əlaqədar qanunvericiliyin tələblərinə ciddi əməl olunur. Bu da nigahın, doğumun artmasının təbliğində çox böyük rol oynayır.    Vətəndaşların elektron müraciətlə bağlı haqlı tələblərinin yerinə yetirilməsinə diqqət, təbliğat  gücləndirilir. Ölkəmizdə elektron müraciətin  vaxta qənaət, əlverişli, sürətli, keyfiyyətli, fasiləsiz, şəffaf, rahat, etibarlı olması kimi əsas üstünlükləri var. Hal-hazırda Azərbaycanda əhali tərəfindən geniş vüsət alan elektron müraciətlər  uğurla davam etdirilir. Məqsədimiz  xalqımıza xidmət edərək hər bir vətəndaşımızın bu sahədə işini asanlaşdırmaqdan ibarətdir.

Təranə Novruzova 

Sumqayıt şəhər qeydiyyat şöbəsinin rəisi